Friedrich Franz Carl (1894)
&
Julius Friedrich Wilhelm (1919)
Baller.
In het boek "Jaren van Verduistering" beschrijft Tini Visser op een duidelijke en leesbare wijze de bezettingsjaren van Amstelveen In dit boek wordt regelmatig stil gestaan bij de over het algemeen illegale activiteiten van Carel Baller (geb. 1894) en zijn zoon Juul Baller (geb. 1919). Omdat dit toch een belangrijke fase van hun leven is geweest, wil ik er in onze familiegeschiedenis aandacht aan geven.
F.F.C.(Carel) Baller
Carel was lid van de Gereformeerd Herstelverband Gemeente (HGV) van Amstelveen.
In de eerste jaren van de oorlog werd het leven steeds moeilijker. In het begin van 1942 werden regelmatig predikanten opgepakt, gevangen gezet en na een paar weken weer vrijgelaten. Begin februari 1942 kreeg de predikant Ds. Hinlopen (HGV) een hint van Ds. Van Endt dat de SD hem wilde oppakken. Ds. Hinlopen wilde niet onderduiken en verwachte na een paar weken weer te worden vrijgelaten. Dit was niet het geval. Op 20 april (Hitlers verjaardag) werd Ds. Hinlopen als één van de eerste predikanten op transport gezet naar Sachsenhausen. Nadat bekend werd dat Ds. Hinlopen op transport was gezet, hebben de heer Gerarts en Carel Baller een deel van zijn werk over genomen.
Toen er uit het concentratiekamp Westerbork een noodkreet kwam van een Joodse Amstelveense familie om doopbewijzen, vervalste Carel het kerkboek van de gemeente en stuurde de doopbewijzen op. Verder is er over het verzetswerk binnen de kleine HGV weinig bekend geworden.
Naarmate de oorlog vorderde kwam er steeds minder voedsel beschikbaar voor de bevolking. Door het gezamenlijk zoeken naar voedsel leerden de mensen van de diverse kerken elkaar beter kennen en vertrouwen. Op den duur ontstond er een interkerkelijk inkoopcomité van rooms-katholieke en protestantse kerkleden. Voor zover bekend was Carel één van de oprichters van dit voedsel inkoopcomité. Het voedsel werd o.a. in Friesland ingekocht en opgehaald met 2 vrachtwagens. Dit leidde regelmatig tot zware tochten vol beproevingen. Ook werd er wel voedsel met schepen aangevoerd.
De kerkelijke organisaties verzorgden dikwijls het voedsel vooral voor de zwakste bewoners van Amstelveen. Juul had van zijn huis een soort centrum gemaakt waar iedereen die voedsel te geven had dat kon brengen. Had iemand een briefje van de dokter, dan kon hij hier extra voedsel krijgen. Ook onderduikers kregen voedsel uit deze voorraden. Dit alles gebeurde illegaal.
J.F.W.(Juul) Baller
Voor de Tweede Wereldoorlog werkte Juul op een scheepvaartkantoor in Amsterdam. Nadat de werkzaamheden van dit kantoor waren stilgelegd kwam Juul bij de Distributiedienst in Amstelveen te werken. Hier werkten vooral mensen van Schiphol en andere maatschappijen die waren stilgelegd. De mensen bij de Distributiedienst, een onderdeel van de afdeling bevolking van de Gemeente Amstelveen, waren anti-Duits. Dit had op zo'n belang-rijke plaats als de Distributiedienst natuurlijk bepaalde consequenties. Juul voelde zich geen Duitser. Zowel hij als zijn vader waren in Amsterdam geboren en ze voelden zich Nederlanders en begrepen juist niet dat mensen met hun achtergrond dit konden doen.
In 1941 ontstond er een goed geoliede samenwerking van een aantal ambtenaren van de Distributiedienst en de afdeling Bevolking, Er was altijd een vage spanning, want er kon altijd iemand aan het loket komen met een 'speciaal verzoek'. Maar er werkten ook NSB'ers op beide afdelingen. Soms werden ambtenaren ook wel thuis benaderd voor het illegaal verstrekken van persoonsbewijzen en bonkaarten. In het begin ging het vooral om de Joden. Men is van mening dat de Joden in Amstelveen naar behoren zijn geholpen.
In de loop van 1942 begonnen gemeente ambtenaren steeds meer mee te werken aan het verzet. Juul, maar ook zijn vader Carel, vervalste vele persoonsbewijzen. De ambtenaren werden steeds belangrijker in het verzet, omdat ze roet in de Duitse systemen konden gooien.
In 1943 was de distributiedienst uitgegroeid tot circa 30 ambtenaren. Naast de anti-Duitse ambtenaren werkten er ook 2 NSB'ers. De bonkaarten werden elke vier weken op een aantal plaatsen uitgereikt in Amstelveen en verder in Nes, Duivendrecht en Ouderkerk. Elke week moesten de ingeleverde bonnen weer bij de Distributiedienst worden ingeleverd, zodat er nieuwe voorraden konden worden aangeschaft. Inmiddels was Juul werkzaam bij de afdeling die de medisch zorg verzorgde. Hij reikte extra bonnen uit aan de zieken. Over één afdeling werd nooit gesproken. Dat was de geheime zorg voor de Joodse en andere onderduikers.
Er ontstonden verzetsduo's van ambtenaren die elkaar gegevens aanvulden en elkaar bijstonden en afwisselden. Eén van deze duo's was Ben Schutte van de afdeling Bevolking en Juul Baller van de Distributiedienst. Zij werkten onder de codenaam B2(Ben en Baller). Juul had iemand in Den Haag zitten die bij elke zending bonkaarten voor 500 extra bonkaarten zorgden. Eén deel ging naar Carel, voor zijn eigen netwerk. Een ander deel ging naar ambtenaar Oranje en een deel naar een sigarenzaak aan de Amstelveenseweg. Juul bracht zelf de bonkaarten met het treintje naar de sigarenzaak. Eén keer toen Juul op het Haarlemmermeerstation uit het treintje stapte, werd hij aangehouden. Maar juist die keer had hij alleen een lekkere cake in zijn tas.
Op den duur ontstond er een zwijgende harmonie tussen de ambtenaren die van elkaar wisten of begrepen dat ze voor het verzet werkten. Er waren steeds meer onderduikers, zodat het vervalsen van papieren steeds moeilijker werd. De betreffende ambtenaren kwamen onder steeds grotere spanning te staan. Dit was overigens een landelijk verschijnsel. Toen begonnen ook de overvallen op de bevolkingsregisters.
In de loop van 1944 werd een overval op het bevolkingsregister van Amstelveen voorbereid. Er werd gekeken wanneer deze het beste plaats kon vinden. Men koos voor het moment dat de oude distributiekaarten nog niet op waren en de nieuwe bonnen al wel binnen waren. Het werd namelijk steeds moeilijker om aan distributiebonnen te komen voor mensen in het verzet en voor de onder-gedoken Joden. De overval zou gepleegd worden door 'knokploeg Feyenoord' bestaande uit een aantal Rotterdammers en Amsterdammers. De chef van het bevolkingsregister, de heer Van Damme, was hiervan op de hoogte. Juul was toen waarnemend chef. Ook hij was op de hoogte wat er zou gaan gebeuren. De kraak werd vastgesteld op de nacht van 25 en 26 juli. Voor die tijd werden alle kaarten van mannen van 18 - 50 jaar uit het bevolkingsregister gehaald en klaar gelegd. Met behulp van een zwarte begrafeniswagen werd de kraak gepleegd. De buit was enorm. De bonnenvoorraad van twee maanden voor Nieuwer-Amstel, zo'n 40.000 bonkaarten. Het gehele bevolkingsregister met 515 blanco persoonsbewijzen, stempels enz. De lijkwagen bleek wel veel te zwaar beladen te zijn, want na een paar kilometer zakte hij door zijn wielen. Met behulp van de familie Van de Leest is het uiteindelijk toch goed gekomen.
De volgende dag verschenen 3 ambtenaren niet op hun werk, te weten Juul Baller, Picard en Ben Schutte. Zij waren gewaarschuwd dat een NSB-ambtenaar had verklaard dat zij hadden meegewerkt aan de kraak. Dezelfde middag stopte er op de Bovenkerkerkade voor het huis van Juul en Ali Baller een motorfiets met zijspan. In het zijspan zat Juul, maar hij bleef zitten toen de onbekende man het tuinpad opkwam en naar Ali liep. Juul wuifde dat het in orde was. De onbekende man bleek de vermomde Anton van der Hurk te zijn. Hij kwam de stempels voor de persoonsbewijzen ophalen. Uiteindelijk was de overval geslaagd zonder gewonden. De bonkaarten waren voor onderduikers in heel Nederland, maar een gedeelte bleef beschikbaar voor de onderduikers in Amstelveen. Tijdens de nasleep van de overval maakte de ambtenaren van het bevolkingsregister gebruik van de chaos door meer kaarten te vernietigen en valse persoonsbewijzen te plaatsen tussen de verzameling die nog intact was. De families Baller en Schutte doken tijdelijk onder. Juul en Ali Baller gingen naar Loenen op de Veluwe, bij twee oude dames in huis samen met zoon Carel (geboren 9 maart 1944) tot aan Dolle Dinsdag. Het huis van Ben Schutte werd eerst in beslag genomen en later leeggeroofd. Het huis van Juul en Ali is ongemoeid gelaten. Waarom weet niemand.
Gedurende de oorlog ontstonden er ook vele illegale kranten, o.a. het christelijke, geïllustreerde landelijke blad 'Ons Vrij Nederland'. Ons Vrij Nederland stond onder redactie van dominee Van Nood. Deze krant werd voornamelijk door Juul verspreid. Later begon Van Nood met een nieuw illegaal blad te weten 'Ons Noodrantsoen' Wat hij niet wist dat er drie dagen eerder de krant 'Het Laatste Nieuws van Strijdend Nederland' was uit gekomen. Beide bladen werden samengevoegd, omdat men niet met elkaar wilde concurreren. Voor Amstelveen werd de administratie verzorgd door Juul.
Voor al deze en hier niet beschreven illegale activiteiten van Carel en Juul Baller hebben zij uit dankbaarheid een Vredesboom gekregen in het Julianapark van Yad Vashem in Jeruzalem, Israël.
Met dank aan Ankie Baller